شهر سوخته
"شهر سوخته" با پیشینه ای نزدیک به 5000 سال ازنخستین شهرهای دوران آغاز شهرنشینی به شمار می رود که در3200 سال پیش از زایش مسیح بنا شده است . این شهر به وسعت 150 هکتار در 55 کیلومتری جنوب زابل قرار گرفته است .با بررسی دست ساخته های یافت شده دراین مکان، ساکنان آن را می توان مردمانی باهوش دانست که درمیان آنها کشاورز، چوپان ، بافنده ، سنگ تراش ، جواهر ساز وسازنده دیگر هنرهای دستی وجود داشته است. تا کنون هیچ ابزار جنگی دراین شهر بدست نیامده که خود میتواند دلیلی برطبیعت صلح جو ساکنان این مکان باشد.
اولین کاوشهای باستان شناسی "درشهرسوخته" بوسیله ایتالیایی ها انجام گرفت که بعد ها توسط گروه های ایرانی دنبال شد. تا کنون این منطقه شاهد بیش از 8 دوره خاک برداری بوده است . درطی این اکتشافات، قدیمی ترین تخته نرد جهان و اولین شکل پویا نمایی (متحرک سازی) که نشان دهنده حرکت یک بز به طرف یک درخت است ، بدست آمده است . همچنین کاوش ها ازوجود کارهای جواهر نشان و مینا کاری شده وکاربرد دانش های ریاضی خبر می دهد. اما شگفت انگیزترین یافتهاین شهر، پیدایی نشانه های کهن ترین جراحی مغز درایران باستان است. جمجمه ای ازدختر 12 یا 13 ساله که در 4800 سال پیش ، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدرو سفالی (جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی ازاستخوان جمجمه اورا برداشته وجراحی کردند. این یافته متعلق به گوری دسته جمعی دراین شهر می باشد. باستان شناسان براین باورند که گورها بزرگترین پایگاه اطلاعاتی جهت پی بردن به روش زندگی پیشینیان ، رسوم وباورها وپیشینه‌هایشان می باشند. کاوش های باستان شناسی گواه آن است که مردم "شهر سوخته" مردگان خود را با کفن دفن می کرده‌اند، همچنین گذاشتن اجسام گوناگون ومواد خوراکی همراه مردگان، نشانگر باورشان به زندگی پس ازمرگ است، همچون قوم های هند واروپایی که بوته سیر را برای راندن روح های پلید واهریمن درخانه آویزان می کردند، گمان می رود که مردم "شهرسوخته " نیزبراساس چنین باوری درگورها سیر می گذاشتند."شهر سوخته" یکی از نادرترین شهرهای باستانی است که درآن زنان عهده‌دار امور مالی خانواده شان بوده اند. ازیافته های جالب می‌توان مهرها ورسید ها مربوط به انبار غله ازگور زنان نام برد که بیانگر نقش وتوانایی بازرگانی واجتماعی زنان "شهرسوخته" است . درکنار این توانایی ها آسیب های ستون فقرات ناشی از کارهای سنگین را نمی توان درمیان زنان این شهر نادیده گرفت.بنا بر پیش بینی اخیر متخصصان، کارشناسایی و مستند سازی کامل 4000 میلیون دست ساز"شهرسوخته" به زمانی 400 ساله نیاز دارد. "شهرسوخته" با دوره زندگی یک هزارساله، در 2100 -2000 پیش اززایش مسیح برای همیشه درزیر تابش خورشید سوزان سیستان خاموش شد . اگرچه دلیل نابودی "شهرسوخته" را آتش سوزی می دانند اما شاید دلیل بنیادی، دگرگونی رود هیرمند وخشکسالی بوده است. همان چیزی که اینک پس ازگذشت چند هزارسال همچنان در کمین زندگی شهر زابل است .
